De kostuums van Balanchine's Jewels 
Voor geld is alles te koop
’t Glanst, schittert en sprankelt… Het Nationaal Ballet opent het balletseizoen 2006/2007 met Jewels van George Balanchine. Voor het eerst zullen álle juwelen op dezelfde avond op het podium schitteren. Want Rubies deed HNB nog niet zo lang geleden en Diamonds stond lang geleden al een keer op het programma. Emeralds is de jongste loot, die de kostuumafdeling momenteel in haar greep houdt. Het is een dure loot. Zo duur dat de actie ‘Adopteer een tutu’ is gestart voor de hoognodige extra centen.
“Ik vond dat we Jewels moesten neerzetten, zoals Balanchine het had bedoeld. En dan is een goed zittend kostuums dat bewondering afdwingt een onderdeel van de kwaliteit, het geeft glans aan de dans, het is het puntje op de i! Het is dus fantastisch als mensen die puntjes op de i kopen!” Oliver Haller, hoofd kostuumafdeling ballet van Het Muziektheater, veegt wat lapjes stof aan de kant en trekt een dik boek naar zich toe. “Hier staat alles in ”, zegt hij. “De oorspronkelijke kostuums voor Jewels zijn in 1967 ontworpen door Barbara Karinska. Zij heeft haar hele leven lang gewerkt met Balanchine. Nu is Holly Hynes hoofd van de kostuumafdeling van het New York City Ballet en opvolgster van Karinska bij de Balanchine Trust, de beheerders van de nalatenschap van Balanchine. Op basis van de ontwerpen uit 1967 is bij het NYC Ballet deze ‘costume bible’ gemaakt met foto’s en aanwijzingen van de kostuums uit de tijd. Zo’n bijbel is heel gewoon, die maken we zelf ook. Dat is nodig om de kostuums later weer te kunnen reproduceren. Het lastige met het namaken van deze kostuums uit 1967 is dat in de afgelopen 40 jaar de materialen heel erg zijn veranderd en dat sommige dingen veel moeilijker te krijgen zijn.
Zoektocht naar stenen en stoffen
“Ik heb geluk gehad. Ik heb een firma in Zuid-Duitsland gevonden die de stenen maakte die ik nodig had . Daar heb ik 10.000 stenen besteld en tja, die moeten dan ook weer allemaal op de kostuums worden gezet. Een andere meevaller was dat het Hamburg Ballett ook Jewels op het repertoire nam. Daardoor konden we én de goede tule én ook nog in de goede kleur te pakken krijgen, want dat moet worden ingeverfd. De fabriek leverde en verfde deze tule alleen per 500 meter. Wíj hadden ‘maar’ 250 meter nodig. Hamburg kon de andere 250 m afnemen en zo kwam dit ook weer goed.” De research voor dit soort kostuums is nogal omvangrijk, juist omdat de Balanchine Trust weinig vrijheden geeft. Zoeken naar de goede stoffen, de goede gouden bandjes, de stenen, de kleuren. Dat kost tijd en dus geld. Daar valt in samenwerking kostenbesparing te halen en dat heeft Haller gedaan. Zijn eerdere research voor Rubies ‘ruilde’ hij met de research die Hamburg had gedaan voor Emeralds. “Het was de eerste keer dat we zo’n samenwerking deden en ik ben er een groot voorstander van. Internationaal gezien gaat er steeds minder geld naar de kunsten en als we het geld zo efficiënter kunnen gebruiken en tegenwicht kunnen vormen tegen de eisen van fabrikanten….”
Tutu’s jasjes en kronen
“Tot nog toe hadden we het alleen over de tutu’s van de dames, maar”, zegt Haller, “vergeet de herenkostuums niet. Daar zitten ook allerlei patronen op. De verhouding is erg belangrijk en kijk, aan de voorkant zitten de stenen en de bandjes in de vorm van een Griekse kelk. Dat moet je precies reproduceren. De danseressen hebben kronen op het hoofd, die worden gemaakt door de uiterst getalenteerde mensen van de opera. Als die er niet waren geweest, dan had ik niet geweten hoe ik dat voor elkaar had moeten krijgen. Er is namelijk ook een enorme terugloop in kennis in mijn vak. Het wordt steeds moeilijker om mensen te vinden die deze specifieke dingen kunnen maken. Het Muziektheater is daarin een rots in de branding. De kostuums voor Jewels maken we niet hier. We hebben hier 4 mensen en dat is absoluut te weinig.”
Diamonds is al eerder door HNB opgevoerd –eind jaren ’80 - en daarvoor zijn de kostuums indertijd wel in huis gemaakt. Haller: “De lijfjes zijn nog in goede staat, maar het tule is helemaal grijs geworden en deels vergaan. We laten dus een nieuwe tutu aan het lijfje zetten. Voor iedere tutu geldt dat we moeten zoeken naar de goeie tule. Voor dit kostuum hebben we een combinatie van Italiaanse en Duitse tule. Niet van dat ‘Zwanenmeertutu tule’, daar kun je iemand dood mee slaan, maar soepeler vallend. Rubies hebben we in 2002 gedaan, die kostuums zijn nog in orde.”
Puntjes op de i
De Balanchine Trust, Holly Hynes, ziet er op toe dat de kostuums eruit zien zoals dat de bedoeling is. Er breekt een lach door op het gezicht van Haller: “het zijn hele goede kopieën geworden. Hynes vertelde me telefonisch dat Karinska trots op het resultaat zou zijn. Dat wil wat zeggen. Natuurlijk er zijn verschillen. De gouden bandjes op het lijfje van Emeralds komen nog uit de koffer die Karinska uit Rusland had meegenomen. Om dat te benaderen zitten we nu allerlei bandjes door elkaar te vlechten.” Oliver Haller staat vierkant achter ‘Adopteer een tutu’ en wat hem betreft mag het in de toekomst worden uitgebreid naar andere balletten en grote en kleine kostuumonderdelen. “Vijftien jaar geleden, geloof ik, kreeg Toneelgroep Amsterdam een stuk minder subsidie. Zij lieten het midden- en kleinbedrijf rollen en kostuums sponsoren. Dat is me altijd bijgebleven. Het Scottish Ballet biedt haar publiek de mogelijkheid naast kostuums andere dingen te kopen. Een tamboerijn, een bontmuts. Dan kun je met een klein budget toch een heel product kopen.” Dat doet HNB (nog) niet, want in Jewels zijn het vooral de tutu’s – en specifiek die van Emeralds – die een hoge kostenpost vormen. Maar zeg nu zelf: als HNB u Emeralds presenteerde met danseressen in roze maillot en zwart pakje zou u toch lichtelijk teleurgesteld zijn. Nee, die prachtige zachtgroene, witte en rode kostuums zijn de puntjes op de i.
Prijslijstje
Emeralds:
6 solistentutu's € 2.500 per stuk
5 herensolisten jasjes € 2.000 per stuk
15 tutu's corps de ballet € 2.200 per stuk
15 kronen € 500 per stuk
De tutu's voor Emeralds kosten 'slechts' € 500 aan materialen, de overige kosten zijn arbeidsloon. Het kost alleen al 48 uur om de 'stenen' op de tutu te naaien. De uren voor het maken van de tutu en het lijfje zijn daar nog niet bij gerekend. Ter vergelijking: een tuturok uit Diamonds kost € 500 per stuk. Hiervan worden er 28 gemaakt.
