Pagina's over ballet

Boekimpressies

Columns

Over Ballet

 
 
 

 

 

 

Don Giovanni als ballet van Krzysztof Pastor

DE ULTIEME VERLEIDING

De studio aan het eind van de middag. Zestien dansers verdelen zich. Krzysztof Pastor geeft de mannen nog een aanwijzing en de massa komt in beweging. Lange armen, lange lijnen. De repetities voor Don Giovanni zijn begonnen. De première is in februari volgend jaar en de voorbereidingen zijn al in volle gang. Wat bezielt Pastor om Don Giovanni het onderwerp van zijn nieuwste ballet te maken?

"Je bent niet de eerste die het vraagt… ik hou heel veel van opera. Opera geeft me een lichamelijk plezier als ik er naar kijk. Ik wil dat het publiek dat ook voelt. Ik geloof in de dansante mogelijkheden van Don Giovanni. Mozarts muziek is dramatisch en het libretto van Lorenzo da Ponte is sterk. Het is een verhaal dat mensen al eeuwen aanspreekt. Wat meer is: ik hou van de figuur van Don Giovanni. Denk vooral niet aan een gedanste opera. Ik wil uitdrukking geven aan de erotiek, de adoratie en de verleiding in het verhaal. Dat zijn voor mij de belangrijke elementen en die krijgen in mijn ballet veel ruimte."

Een verhaal met geschiedenis
Don Giovanni, de vrouwenverleider pur sang, heeft in het verleden al menig kunstenaar geïnspireerd. In de achttiende eeuw was het een van de meest geliefde thema's van het Europese theater. Bijna elke Duitse toneelgroep trok met een 'Don Juan-stuk'door het land. In Italië verscheen een hele reeks opera's op hetzelfde thema en in 1761 had Christoph Willibald Gluck de muziek gecomponeerd voor het ballet Don Juan voor de Weense hofopera. Dit was gebaseerd op het toneelstuk van Molière, Dom Juan. De choreografie was van Gasparo Angiolini, balletmeester van het ballet van de Weense hofopera. Dit ballet heeft een belangrijke rol gehad in de ontwikkeling van de handelingsballetten. Angiolini zelf noemde het een 'drama uitgedrukt in dans'. Jammer genoeg is er van dit ballet niets bewaard gebleven. 1787 was hét Don Giovanni-jaar, maar liefst drie opera's werden voor het eerst opgevoerd: Mozart/Da Ponte, Foppa/Gardi en Bertati/Gazzaniga. Het hoeft geen betoog dat Mozarts Don Giovanni beter bestand is geweest tegen de tand des tijds.

Het Don Giovanni Team
Een heel team van specialisten is al bezig met de hedendaagse Don Giovanni van Pastor. Rob Zuidam is gevraagd nieuwe muziek te maken voor het ballet op basis van de muziek van Mozart. Geen menselijke stem, geen aria's, geen recitatieven. Het eruit halen van deze wezenlijke opera-onderdelen betekent ook dat het libretto moet worden aangepast. Dat is de taak van de dramaturg Carel Alphenaar. Pastor: "We repeteren nu een deel uit het begin van de eerste acte. Don Giovanni heeft net de Commendatore, de vader van donna Anna, vermoord. Donna Elvira zwerft door de nachtelijke straten, slechts op zoek naar één man: don Giovanni. De Don daarentegen 'sentire odor di femmina…' - hij ruikt vrouw. Donna Elvira kan haar geluk niet op als zij hem vindt. Maar hij laat haar zonder veel scrupules daarna achter in de handen van Leporello die dan letterlijk een boekje opendoet over het aantal veroveringen van zijn baas. Het ballet moet natuurlijk geen serie solo's en duetten worden, dus we hebben deze scène veranderd. De dansers van het corps de ballet vormen een menselijk labyrinth waarin donna Elvira, don Giovanni en Leporella elkaar ontlopen en tegenkomen. We hebben dus nieuwe scènes moeten creëren, maar andere hebben van nature al dans in zich. Neem nu de bruiloft van Zerlina en Masetto, dat gaan we tot in het detail uitwerken en ook in de finales wil ik veel dansers op het podium ! En 'il catalogo' van Leporello is een levend boek van de meisjes in allerlei verschillende folkloristische kostuums. Een feest dus. We gebruiken overigens de Praagse versie en we laten het slotsextet weg, maar dat is straks niet echt belangrijk meer." In samenspraak met Steven Scott (die in Het Muziektheater al eerder de tongen losmaakte met zijn decor voor Rosa van Louis Andriessen bij De Nederlandse Opera) is er de afgelopen maand ook hard gewerkt aan het toneelbeeld. "We waren in Toscane", vertelt Pastor, "en daar zijn foto's gemaakt in het landschap. Want waarom zou Don Giovanni niet in Toscane hebben geleefd? Die foto's worden straks gebruikt als beeld achter de dans. Ze moeten een verbinding vormen tussen de realiteit en de abstractie." Mia Stensgaard, tenslotte, ontwerpt de kostuums. Zij deed dit ondermeer voor Kenneth MacMillan's Manon voor het Koninklijk Ballet van Denemarken (zie ook elders in dit blad).

Geen passen dansen, maar karakters
Don Giovanni mag het dan vooral gemunt hebben op vrouwen, Krzysztof Pastor lijkt ook niet onberoerd te zijn gebleven door zijn charmes. "Ik ga geen moreel standpunt innemen over Don Giovanni, ik kijk niet op hem neer. Ik wil het verhaal vertellen, ik wil dat de dansers het verhaal vertellen. Don Giovanni is voor mij de 'good guy', hij adoreert vrouwen. Vrouwen waren zijn 'scene'. Het is ook niet zo dat de vrouwen om hem heen geen blaam treffen. Neem nu Zerlina op haar huwelijksdag… ze wéét toch dat ze gaat trouwen? Dat heeft ze toch zelf afgesproken met Masetto? Dat lijkt ze ineens te zijn vergeten als Don Giovanni opduikt. O.k, o.k. en wat Don Giovanni vervolgens met haar doet, klopt natuurlijk ook niet. Je zou kunnen zeggen dat hij haar verkracht, maar je weet het niet zeker. Alle karakters in Don Giovanni leiden hem naar zijn noodlot. En wat doet hij? Hij is elke keer verschillend. Als hij Zerlina verleidt heeft hij een heel andere persoonlijkheid dan als hij praat tegen donna Anna. Maar Don Giovanni kun je natuurlijk niet helemaal serieus nemen, hij is een mengeling van tragiek en komedie. Hij is niet eendimensionaal en ik wil met Altin (Alexandros Kaftira) veel werken aan de persoonlijkheid van de toneelfiguur. Dat geldt voor alle karakters. Repeteren wordt dus geen kwestie van alleen de pasjes doen, nee, ik wil met de dansers de karakters vorm geven, uitdiepen. Niet te veel 'mind'. "

Heilige huisjes
En wat gaat Pastor doen met de criticasters die vinden dat er van Mozarts meesterwerk geen ballet mag worden gemaakt? "Mozart schreef voor de mensen en in zijn tijd werd zijn werk vaak negatief ontvangen door de critici. Ik interesseer me niet voor pseudo intellectuele dans. Ik maak dans voor mensen die ervan willen genieten. Ze moeten Don Giovanni beleven."

Yvonne Philippa

Wie danst wie in Don Giovanni?
Don Giovanni Altin Alexandros Kaftira
Leporello Sefton Clarke
Commendatore Nicolas Rapaic
Donna Anna Larissa Lezhnina
Donna Elvira Yumiko Takeshima
Zerlina Rüta Jezerskyte
Masetto Cedric Ygnace

Rob Zuidam maakte in 1991 de opera Freeze, gebaseerd op het levensverhaal van Patricia Hearst. Zijn tweede opera, Rage d'Amours, ontstond in opdracht van het Boston Symphony Orchestra en beleefde in augustus 2003 haar première in Tanglewood. Rage d'Amours, dat verhaalt over de liefdesgeschiedenis tussen Johanna de Waanzinnige en Philips de Schone, zal tijdens het Holland Festival in juni 2005 haar Europese première beleven. Rob Zuidam componeerde een groot aantal werken voor orkest, ensembles en solisten. Maar het zwaartepunt van zijn compositorische output ligt op het vlak van de vocale muziek. De McGonagall-Lieder (1997-2000) voor coloratuursopraan en ensemble, zullen tijdens het Holland Festival in juni 2005 eveneens ten gehore worden gebracht

" Don Juan is echter van huis uit een verleider. Zijn liefde is niet psychisch, maar zinnelijk, en de zinnelijk liefde is in essentie niet trouw, maar volstrekt ontrouw, zij geldt niet één vrouw, maar alle vrouwen, dat wil zeggen, zij verleidt alle vrouwen. Het is namelijk slechts een liefde van het ogenblik, maar het ogenblik is in essentie opgevat de som der ogenblikken, en dan hebben we de verleider… "Uit: Søren Kierkegaard, Het muzikaal erotische.