Boekimpressies
Columns
Over
Ballet
|
|
Don
Giovanni als ballet van Krzysztof Pastor
DE ULTIEME
VERLEIDING
De studio
aan het eind van de middag. Zestien dansers verdelen zich. Krzysztof Pastor
geeft de mannen nog een aanwijzing en de massa komt in beweging. Lange
armen, lange lijnen. De repetities voor Don Giovanni zijn begonnen. De
première is in februari volgend jaar en de voorbereidingen zijn al in
volle gang. Wat bezielt Pastor om Don Giovanni het onderwerp van zijn
nieuwste ballet te maken?
"Je bent
niet de eerste die het vraagt… ik hou heel veel van opera. Opera geeft
me een lichamelijk plezier als ik er naar kijk. Ik wil dat het publiek
dat ook voelt. Ik geloof in de dansante mogelijkheden van Don Giovanni.
Mozarts muziek is dramatisch en het libretto van Lorenzo da Ponte is sterk.
Het is een verhaal dat mensen al eeuwen aanspreekt. Wat meer is: ik hou
van de figuur van Don Giovanni. Denk vooral niet aan een gedanste opera.
Ik wil uitdrukking geven aan de erotiek, de adoratie en de verleiding
in het verhaal. Dat zijn voor mij de belangrijke elementen en die krijgen
in mijn ballet veel ruimte."
Een verhaal
met geschiedenis
Don Giovanni, de vrouwenverleider pur sang, heeft in het verleden al menig
kunstenaar geïnspireerd. In de achttiende eeuw was het een van de meest
geliefde thema's van het Europese theater. Bijna elke Duitse toneelgroep
trok met een 'Don Juan-stuk'door het land. In Italië verscheen een hele
reeks opera's op hetzelfde thema en in 1761 had Christoph Willibald Gluck
de muziek gecomponeerd voor het ballet Don Juan voor de Weense hofopera.
Dit was gebaseerd op het toneelstuk van Molière, Dom Juan. De choreografie
was van Gasparo Angiolini, balletmeester van het ballet van de Weense
hofopera. Dit ballet heeft een belangrijke rol gehad in de ontwikkeling
van de handelingsballetten. Angiolini zelf noemde het een 'drama uitgedrukt
in dans'. Jammer genoeg is er van dit ballet niets bewaard gebleven. 1787
was hét Don Giovanni-jaar, maar liefst drie opera's werden voor het eerst
opgevoerd: Mozart/Da Ponte, Foppa/Gardi en Bertati/Gazzaniga. Het hoeft
geen betoog dat Mozarts Don Giovanni beter bestand is geweest tegen de
tand des tijds.
Het Don
Giovanni Team
Een heel team van specialisten is al bezig met de hedendaagse Don Giovanni
van Pastor. Rob Zuidam is gevraagd nieuwe muziek te maken voor het ballet
op basis van de muziek van Mozart. Geen menselijke stem, geen aria's,
geen recitatieven. Het eruit halen van deze wezenlijke opera-onderdelen
betekent ook dat het libretto moet worden aangepast. Dat is de taak van
de dramaturg Carel Alphenaar. Pastor: "We repeteren nu een deel uit het
begin van de eerste acte. Don Giovanni heeft net de Commendatore, de vader
van donna Anna, vermoord. Donna Elvira zwerft door de nachtelijke straten,
slechts op zoek naar één man: don Giovanni. De Don daarentegen 'sentire
odor di femmina…' - hij ruikt vrouw. Donna Elvira kan haar geluk niet
op als zij hem vindt. Maar hij laat haar zonder veel scrupules daarna
achter in de handen van Leporello die dan letterlijk een boekje opendoet
over het aantal veroveringen van zijn baas. Het ballet moet natuurlijk
geen serie solo's en duetten worden, dus we hebben deze scène veranderd.
De dansers van het corps de ballet vormen een menselijk labyrinth waarin
donna Elvira, don Giovanni en Leporella elkaar ontlopen en tegenkomen.
We hebben dus nieuwe scènes moeten creëren, maar andere hebben van nature
al dans in zich. Neem nu de bruiloft van Zerlina en Masetto, dat gaan
we tot in het detail uitwerken en ook in de finales wil ik veel dansers
op het podium ! En 'il catalogo' van Leporello is een levend boek van
de meisjes in allerlei verschillende folkloristische kostuums. Een feest
dus. We gebruiken overigens de Praagse versie en we laten het slotsextet
weg, maar dat is straks niet echt belangrijk meer." In samenspraak met
Steven Scott (die in Het Muziektheater al eerder de tongen losmaakte met
zijn decor voor Rosa van Louis Andriessen bij De Nederlandse Opera) is
er de afgelopen maand ook hard gewerkt aan het toneelbeeld. "We waren
in Toscane", vertelt Pastor, "en daar zijn foto's gemaakt in het landschap.
Want waarom zou Don Giovanni niet in Toscane hebben geleefd? Die foto's
worden straks gebruikt als beeld achter de dans. Ze moeten een verbinding
vormen tussen de realiteit en de abstractie." Mia Stensgaard, tenslotte,
ontwerpt de kostuums. Zij deed dit ondermeer voor Kenneth MacMillan's
Manon voor het Koninklijk Ballet van Denemarken (zie ook elders in dit
blad).
Geen passen
dansen, maar karakters
Don Giovanni mag het dan vooral gemunt hebben op vrouwen, Krzysztof Pastor
lijkt ook niet onberoerd te zijn gebleven door zijn charmes. "Ik ga geen
moreel standpunt innemen over Don Giovanni, ik kijk niet op hem neer.
Ik wil het verhaal vertellen, ik wil dat de dansers het verhaal vertellen.
Don Giovanni is voor mij de 'good guy', hij adoreert vrouwen. Vrouwen
waren zijn 'scene'. Het is ook niet zo dat de vrouwen om hem heen geen
blaam treffen. Neem nu Zerlina op haar huwelijksdag… ze wéét toch dat
ze gaat trouwen? Dat heeft ze toch zelf afgesproken met Masetto? Dat lijkt
ze ineens te zijn vergeten als Don Giovanni opduikt. O.k, o.k. en wat
Don Giovanni vervolgens met haar doet, klopt natuurlijk ook niet. Je zou
kunnen zeggen dat hij haar verkracht, maar je weet het niet zeker. Alle
karakters in Don Giovanni leiden hem naar zijn noodlot. En wat doet hij?
Hij is elke keer verschillend. Als hij Zerlina verleidt heeft hij een
heel andere persoonlijkheid dan als hij praat tegen donna Anna. Maar Don
Giovanni kun je natuurlijk niet helemaal serieus nemen, hij is een mengeling
van tragiek en komedie. Hij is niet eendimensionaal en ik wil met Altin
(Alexandros Kaftira) veel werken aan de persoonlijkheid van de toneelfiguur.
Dat geldt voor alle karakters. Repeteren wordt dus geen kwestie van alleen
de pasjes doen, nee, ik wil met de dansers de karakters vorm geven, uitdiepen.
Niet te veel 'mind'. "
Heilige
huisjes
En wat gaat Pastor doen met de criticasters die vinden dat er van Mozarts
meesterwerk geen ballet mag worden gemaakt? "Mozart schreef voor de mensen
en in zijn tijd werd zijn werk vaak negatief ontvangen door de critici.
Ik interesseer me niet voor pseudo intellectuele dans. Ik maak dans voor
mensen die ervan willen genieten. Ze moeten Don Giovanni beleven."
Wie danst
wie in Don Giovanni?
Don Giovanni Altin Alexandros Kaftira
Leporello Sefton Clarke
Commendatore Nicolas Rapaic
Donna Anna Larissa Lezhnina
Donna Elvira Yumiko Takeshima
Zerlina Rüta Jezerskyte
Masetto Cedric Ygnace
Rob
Zuidam maakte in 1991 de opera Freeze, gebaseerd op het levensverhaal
van Patricia Hearst. Zijn tweede opera, Rage d'Amours, ontstond in opdracht
van het Boston Symphony Orchestra en beleefde in augustus 2003 haar première
in Tanglewood. Rage d'Amours, dat verhaalt over de liefdesgeschiedenis
tussen Johanna de Waanzinnige en Philips de Schone, zal tijdens het Holland
Festival in juni 2005 haar Europese première beleven. Rob Zuidam componeerde
een groot aantal werken voor orkest, ensembles en solisten. Maar het zwaartepunt
van zijn compositorische output ligt op het vlak van de vocale muziek.
De McGonagall-Lieder (1997-2000) voor coloratuursopraan en ensemble, zullen
tijdens het Holland Festival in juni 2005 eveneens ten gehore worden gebracht
" Don Juan is echter van huis uit een verleider. Zijn liefde is niet
psychisch, maar zinnelijk, en de zinnelijk liefde is in essentie niet
trouw, maar volstrekt ontrouw, zij geldt niet één vrouw, maar alle vrouwen,
dat wil zeggen, zij verleidt alle vrouwen. Het is namelijk slechts een
liefde van het ogenblik, maar het ogenblik is in essentie opgevat de som
der ogenblikken, en dan hebben we de verleider… "Uit: Søren Kierkegaard,
Het muzikaal erotische.
|